Cywilizacja Olmeków

Tajemnicza cywilizacja Olmeków funkcjonowała w Mezoameryce w okresie przed klasycznym od 1200 do 400 roku p.n.e. i uznawana jest za prekursora takich cywilizxacji jak Majowie czy Aztekowie. Prosperowała w Zatoce Meksykańskiej, a ich wpływy i handel rozpowszechniał się od 1200 roku p.n.e. sięgając dzisiejszej Nikaragui. Monumentalne kompleksy świątyń, masywne rzeźby z kamienia, gra w piłkę, picie czekolady i zwierzęcy bogowie były aspektem kultury Olmeków i przechodziła dalej na inne cywilizacje, które podążały za pierwszą cywilizacją w Mezoameryce.

Tajemnica

Cywilizacja Olmeków jest bardzo tajemnicza i nawet nie wiemy jak on sami siebie nazywali, ‘Olmek’ było nazwą Azteków i znaczy 'ludzie gumy'. Z powodu braku dowodów archeologicznych ich pochodzenie, założenie miast i poszerzanie wpływów jest wielką niewiadomą. Jednakże, Olmekowie kodyfikowali i zapisywali swoich bogów i praktyki religijne w postaci symboli. Dokładne znaczenie tego zapisu jest bardzo często dyskutowane, ale przynajmniej jego złożoność sugeruje pewien rodzaj zorganizowanej religii obejmującej kapłaństwo. Praktyki religijne poświęcania, rytuałów jaskiniowych, pielgrzymek, ofiar, gier w piłkę i piramid zostało przekazane wszystkim następującym cywilizacjom w Mezoameryce do czasu hiszpańskiego podboju w XVI wieku.

Główne miasta

Olmekowie początkowo skupili się na uprawie dobrze nawodnionej ziemi wzdłuż wybrzeża Zatoki Meksykańskiej, aby sadzić kukurydzę i fasolę. Dodatkowo zbierali dużo lokalnego jedzenia takiego jak kokosy i owoce morza włączając żółwie i małże. Po 1200 roku p.n.e. rozwinęły się miasta takie jak San Lorenzo (najstarsze), La Venta, Laguna de los Cerros, Tres Zapotes i Las Limas. San Lorenzo osiągnęło szczyt swojego rozwoju i wpływów między 1200, a 900 rokiem p.n.e., kiedy to jego strategiczne położenie chroniło przed powodzią, a to pozwoliło na kontrolę lokalnego handlu. Olmekowie najczęściej handlowali obsydianem, jadeitem,  serpentynem, mikiem, gumą, ceramiką, piórami, wypolerowanymi lustrami z ilmenitu i magnetytem.

Dowody na wysoką kulturę San Lorenzo były struktury kopca, wczesne boisko sportowe, rzeźbione kanały ściekowe przechodzące przez kopce i  Czerwony Pałac z podłogą pomalowaną na czerwono i z warsztatem. Około 900 roku p.n.e. San Lorenzo zaczęło popadać w ruinę, kiedy to La Venta rozpoczęła kwitnąć i stała się nową stolicą i posiadała około 18000 mieszkańców.

Trzy miasta San Lorenzo, La Venta i Laguna de los Cerros miały symetrię dwustronną, lecz w La Venta została wybudowana pierwsza piramida w Mezoameryce. Jest to obmyślone architektoniczne rozmieszczenie budynków religijnych, a w La Venta budynki są umiejscowione symetrycznie wzdłuż osi północ-południe z wielkimi głowami spoglądającymi w kluczowe miejsca, wyglądające jak strażnicy kompleksu. Wielka ceremonialna piramida schodkowa, zasypany plac z 2-metrowymi bazaltowymi kolumnami i dwie mniejsze piramidy/kopce, które mogły być skopiowane przez inne kultury Mezoameryki, które brały pod uwagę precyzyjne ułożenie budynków. La Venta i San Lorenzo były systematycznie niszczone między 400, a 300 rokiem p.n.e.

Wielka kamienna głowa Olmeków

Wierzenia

O kulturze Olmeków możemy znaleźć wiele informacji, ale szczegóły ich religii są bardzo skąpe. Dzięki rosnącym raportom archeologicznym jesteśmy w stanie połączyć informacje ze sobą i poznać najważniejsze aspekty religii Olmeków. Olmekowie mieli dokładne miejsca, w których były najważniejsze skrzyżowania nieba, ziemi i zaświatów. Przykładowo, jaskinie mogły prowadzić do zaświatów i gór, które miały szczyty i jaskinie pozwalające na dotarcie do wszystkich trzech miejsc. Najważniejszymi górami Olemków były El Manatί, Chalcatzingo i Oxtotitlan.

Nazwy bogów nie są znane oprócz takich jak deszcz, ziemia i kukurydza. Z tego powodu, aby zidentyfikować olmeckich bogów nadano im numery (np. Bóg VI). Olemkowie wierzyli, że takie zwierzęta takie jak jaguary, orły, kajmany, węże, a nawet rekiny były identyfikowane jako bóstwa, gdyż mogli wcielać się w te przerażające zwierzęta. Olmekowie lubili mieszać zwierzęta tworząc dziwne połączenia takie jak człowiek-jaguar, który był uznawany za najwyższego boga. Wiemy też, że wierzyli w podniebnego smoka, któremu pomagają cztery krasnale, które reprezentowały cztery strony świata.

Sztuka

Najpopularniejszym dziedzictwem Olmeków są wielkie kamienne głowy. Były rzeźbione w bazalcie i ukazywały wyjątkowe obrazy twarzy, więc mogły być portretami władców. Głowy miały 3 metry wysokości i ważyły 8 ton, a kamieniołom  w którym je wykuwano był oddalony o 80 kilometrów lub więcej, prawdopodobnie używali tratw rzecznych. Odkryto 17 sztuk z czego 10 jest z San Lorenzo. Władca często nosił hełm ochronny, a czasami był ukazywany z pazurami jaguara zwisającymi na czoło, co było reprezentowane jako symbol politycznej i religijnej władzy. Z faktu, że te rzeźby ukazywały tylko głowę, może być wyjaśnione przez wierzenie w Mezoamerykańskiej kulturze, że to sama głowa zrodziła duszę.

Olmek

Innymi zachowanymi dziełami Olmeków są rzeźby w skale i malowidła. Najczęściej występują przy wejściach do jaskiń, które ukazują siedzącego władcę. Na przykład w Oxtotitlan, jest postać nosząca strój zielonego ptaka, a w Chalcatzingo jest inny władca, który siedzi na tronie otoczony polami kukurydzy. W innych miejscach są też malowidła rytuałów jaskiniowych i można je znaleźć w Cacahuazqui, Juxtlahuaca i Oxtotlan.

Jadeit i ceramika był kolejnym popularnym materiałem używanym w rzeźbiarstwie, a także drewno, co przykładem może być dobrze zachowana rzeźba w torfowiskach El Manati. Jeden z bogów często był ukazywany w małych rzeźbach i był nim Bóg IV, czasami nazywany dzieckiem deszczu, który jest bezzębnym człowiekiem z otwartymi ustami, rozczepionej głowie i opasce, czasami z dodatkiem pasków papieru zwisających po obu bokach twarzy.

Prawdopodobnie najbardziej znaczącą rzeźbą z jadeitu jest Topór Kunz, ceremonialny obuch jest w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku. Topór został wykonany, aby reprezentował człowieka-jaguara, który używał tylko narzędzi z jadeitu i wypolerowany przy użyciu jadeitowego kamienia ściernego. Zwierzęta były popularnym motywem w sztuce Olmeków, a w szczególności najbardziej niebezpieczne takie jak jaguary i orły. Olmekowie najczęściej chowali ich rzeźby, a nawet większe kawałki w rytuale pamięci.

Topór Kunz

Spuścizna

Olmekowie wpłyneli na cywilizacje, które w późniejszym czasie przybyły do Mezoameryki, w szczególności w rzeźbiarstwie, garncarstwie i jadeicie. Dzieła sztuki Olmeków zostały odnalezione w Teopantecuanitlan, 650 km od rodowitej ziemi Olmeków. Dodatkowo, wiele aspektów kultury i religii takich jak podniebny smok, czy bóg pierzasty wąż ukazały się w późniejszych religiach w podobnej postaci. Bóg wąż został przemieniony na Kukulcan dla Majów i Quetzalcoatl dla Azteków. Wpływ kulturowy i religijny na całą Mezoamerykę zawdzięczamy tajemniczej cywilizacji Olmeków.

Źródło: Ancient History Encyclopedia